Waarom een visie ontwikkelen? Een eigen kijk op spelen en leren, op ontmoeten en welbevinden als onderdeel van je eigen pedagogische project en passend in een breder gezondheidsbeleid vormt voor een school de basis voor de ‘nieuwe’ speelplaats.

De uiteindelijke speelplaats is een weerspiegeling van die visie en de keuzes die de school wel en niet heeft gemaakt. Na de oplevering blijft de plek evolueren in samenspraak met haar gebruikers, de noden van kinderen en ouders, de omgeving enz. Zo ontwikkelt elke school e en eigen speelplaatscultuur, die evolueert in de tijd.

Elke leerling vindt zijn plek en voelt zich goed op de speelplaats. Ook wie mindermobiel is of een beperking heeft, wie behoefte heeft aan rust en veiligheid of juist aan actief spel. Een goede speelplaats is een functionele speelruimte dat plaats biedt aan ‘alle soorten kinderen’ (durvers, dromers, sportievelingen …) en ‘alle soorten spel’ (fysiek actieve spelvormen, fantasiespel, rustplekjes,…).  

Een speelplaats van morgen is een plek vol levende natuur. Elk kind kan er genieten van het buiten zijn, komt er tot rust, maakt kennis met de biodiversiteit rondom zich en voelt zich verbonden met de natuur. Een groene speelplaats geeft kinderen al spelenderwijs inzichten en vaardigheden die nodig zijn om zich in te zetten voor natuurbehoud en een duurzame samenleving. En meer natuur is goed voor de natuur. Een groene speelplaats vormt een stapsteen in de omgeving, waar dieren en planten hun plaats vinden.  

Beweging in de buitenlucht en rust in het groen hebben een positieve invloed op de lichamelijke en mentale gezondheid. Variatie op de speelplaats zorgt voor beweging. Planten zorgen voor schaduw, verkoeling, rust en geluidsdemping. Met een aangepaste inrichting van de speelplaats en een link met de schoolomgeving buiten de schoolpoort stimuleert de school actieve verplaatsingen naar en van school.

De groene speelplaats wordt ingezet als instrument in het gezondheidsbeleid op school (vorming geven, bewegingsactiviteiten organiseren, schoolvervoerplan uitbouwen, het goede voorbeeld geven enz.). Een milieuvriendelijk beheer zonder pesti- en herbiciden is een must. Zo levert de speelplaats een bijdrage aan het behoud van de biodiversiteit, zorgt ze voor minder fijn stof en dus een betere luchtkwaliteit en dat komt opnieuw de gezondheid van kinderen en jongeren ten goede.  

Kinderen, jongeren en ook leerkrachten worden beter van buiten te zijn. Studies tonen aan dat buiten les krijgen goed is voor de motivatie, de weerstand en de gezondheid van kinderen. Verder ontwikkelen kinderen en jongeren tijdens spel allerlei vaardigheden, worden ze behendiger en leren ze spontaan. Zowel voor het formele leren als het informele leren biedt de speelplaats veel buitenkansen. De factor ‘buiten’ zorgt voor meer zintuiglijke prikkels waardoor de leerstof beter of anders blijft hangen. De leerstof ‘beklijft’. 

De speelplaats is de uitgelezen plek én tentoonstellingsruimte voor speel- en leerervaringen met muziek, techniek, constructie en beeldende kunst. Natuurlijk is de speelplaats een plek ‘om te spelen’. Maar bekijk het begrip spelen vooral in zijn breedte. Spelen is meer dan ‘spelletjes spelen’. Spelen is ontdekken, ervaren en groeien ineen. 

De speelplaats is nooit helemaal af. Leerlingen, leerkrachten, ouders, buurtbewoners geven haar (altijd weer) vorm. Die participatie creëert verantwoordelijkheid, enthousiasme en betrokkenheid. Een dynamische speelplaats heeft verschillende functies. Denk aan een extra leslokaal, maar ook aan een plek om te sporten, te spelen, kampen te bouwen, natuur te ontdekken … Die functies kennen geen vaste plek, maar kunnen door elkaar en los van elkaar gebruikt worden. Daarnaast zet de speelplaats haar gebruikers in gang. Door de speelplaats een dynamisch karakter te geven, groeit ze mee met haar gebruikers en wordt ze steeds aangepast aan de huidige noden. Een participatieve speelplaats is een plek voor iedereen. Niet alleen voor de kinderen die naar school gaan, maar ook voor de leerkrachten, de buurt, de jeugdbeweging om de hoek … Ze krijgen elk hun stem in elke fase van de speelplaats. Zowel bij het ontwerp als bij het gebruik ervan. Ze bedenken en maken de speelplaats van morgen. Leerlingen worden aangespoord om actief aan de slag te gaan op de speelplaats. 

Een schoolspeelplaats is er in de eerste plaats voor leerlingen, maar kan ook buiten de schooluren voor kinderen en jongeren dienen als een plek voor ontmoeting, spel en opleiding, of als groene oase in de buurt. Ruimte delen is ruimte creëren. Gedeeld of achtereenvolgend gebruik van speelplaatsen kan een oplossing bieden, zeker voor drukbevolkte en dichtbebouwde gebieden. Het wordt een extra ontmoetingsplek in de buurt en het gaat ruimteverspilling (leegstand buiten de schooluren) tegen. Gedeeld gebruik zorgt daarnaast voor een extra meerwaarde omdat het ruimte biedt voor verenigingen die kampen met plaatsgebrek, ook op het platteland. De multifunctionele speelplaats is er voor en door verschillende partners en ze creëert winst voor die betrokken partijen.  

Door de coronacrisis kwam in 2020 het belang van jeugd- en speelruimte sterk in de actualiteit. In de toekomst zal er net méér open ruimte nodig zijn voor iedereen. Zet collectieve ruimtes zoals speelplaatsen en schoolomgevingen zoveel mogelijk in om voldoende ruimte laagdrempelig toegankelijk te maken. Schoolomgevingen zijn nog vaak transitzones voor auto’s. Ze tot een aangename verblijfsplek omvormen én focussen op trappers en stappers, draagt bij tot meer ontmoeting. Een kwalitatieve inrichting is essentieel als gezonde aanvulling en verbinding met de publieke ruimte in de omgeving. En daar knelt de schoen vaak: scholen moesten door de gezondheidscrisis juist extra ruimte zoeken om de lessen veilig te organiseren.  

Speelplaatsen bieden grote kansen op het vlak van klimaateducatie. Een speelplaats vergroenen en verduurzamen creëert kansen om klimaatideeën van kinderen serieus te nemen en op kleine schaal uit te werken. Een speelplaats kan ook bijdragen aan de klimaatadaptatie en dienen als buffer tegen klimaatveranderingsprocessen. Vb: met bomen kun je schaduw voorzien en zo de hitte temperen. Maar je kan ook van de speelplaats een echt mini-ecosysteem maken met een grote lokale impact.  

De kinderopvanglocatie heeft de volgende afzonderlijke binnenruimtes: 

1° één of meer leefruimtes per leefgroep;

2° een rustruimte waar elk aanwezig kind dat jonger dan achttien maanden is of dat ‘s nachts opgevangen wordt, kan slapen.

Als er meer dan 36 kinderopvangplaatsen zijn, zijn alle leefgroepen apart bereikbaar.

In elke leef- en rustruimte die de kinderen in de kinderopvanglocatie gebruiken, vinden er tijdens de openingsuren geen activiteiten plaats die niet gerelateerd zijn aan kinderopvang.

Graag delen we de oude vergunningsvoorwaarden uit het Decreet Kinderopvang mee om als leidraad te kunnen gebruiken naar oppervlakte:

Hierin stond vermeld dat elke kinderopvang een oppervlakte van 5 m² dient te voorzien voor de leef- en rustruimte per kind, waarvan minimum 3 m² voor de leefruimte van het kind. Wanneer er geen rustruimtes zijn voorzien in de kinderopvang, dient de leefruimte minimum 5 m² per kind te zijn.

Buitengewoon onderwijs:
8 tot 10 m²/leerling
met maximum 1,8 m²/leerling overdekt

Basisonderwijs:
8 tot 10 m²/leerling
met maximum 1,2 tot 1,8 m²/leerling overdekt

Secundair onderwijs:
4 m²/ leerling
met maximum 1,2 tot 1,8 m²/leerling overdekt

 Minimaal raden zij aan om 6m²/leerling aan buitenruimte te voorzien binnen het buitengewoon- en basisonderwijs. 

Ook raden zij aan om in functie van de kwaliteit van de buitenruimte rekening te houden met:

• Groenruimte
• Speelmogelijkheden
• Variatie
• Veiligheid
• Inrichting

Verwijzend naar het vroegere ARAB en rekening houdend met de empirische informatie van de onderwijsinspectie, lijkt het aangewezen dat de sanitaire ruimten voor de leerlingen minimaal het volgende omvatten (met afronding naar bovenste geheel getal en berekend op het aantal effectief simultaan aanwezige leerlingen)

• 1:15 toiletten voor meisjes
• 1:25 toiletten voor jongens
• 1:15 urinoirs voor jongens, de urinoirs mogen vervangen worden door toiletten
• Per 4 toiletten of urinoirs een kraan (handwastafel)
• Voor kleuters: bij min. één toiletpotje per sanitair blok  (bv. op de hoek) wordt meer ruimte voor en naast de pot voorzien zodat er een buggy of rolstoel geplaatst kan worden en zodat er meer ruimte is om hulp te bieden.
• Voor andere onderwijsniveaus: per sanitair blok is er min. 1 aangepast toilet zowel bij jongens en meisjes OF min. 1 aangepast uniseks toilet (zie verder bij aangepast toilet).

• Brandblussers worden jaarlijks gecontroleerd
• Boven elk gasvuur hangt een dampkap
• De groep heeft minimum 1 binnenruimte ter beschikking
• Er zijn minstens 1 toilet en 1 kraantje met stromend water in het lokaal

Om de oppervlakte te berekenen hanteren ze (2 tot 2,5 m² pp) 

Ook adviseren ze om gebruik te maken van flexibele en multifunctionele groepsruimtes, subgroephoeken te creëren bij leeftijdsgroepen tussen de 7 en de 15 jaar en rekening te houden met de toegankelijkheid van het gebouw.

Daarnaast hanteert Scouting Nederland ook enkele eisen:

• Een Scoutinggebouw moet beschikken over een kookgelegenheid met aanrechtblad. Een keuken heeft een minimaal vloeroppervlak van 16 m² en een minimale breedte van 2,4 m.
• Voorzie voor iedere speltak minimaal 20 m³ algemene bergruimte.
• Reken minimaal één toilet per 30 personen (eis bouwregelgeving)

Omwille van de specifieke invulling en gebruik, is het goed om afspraken te maken. Bij voorkeur op papier. 

Dit kan gaan over:

• Verbruik van elektriciteit, water, internet,...
• Regels die gelden binnen het speelplein en verschillen met de regels van de partner (bijvoorbeeld in welke lokalen kinderen mogen komen, het zitten op vensterbanken,...)
• De inkleding van lokalen
• Wie waarvoor verzekerd is
• De opkuis
• Het leeg maken van lokalen (bij het begin en op het eind)
• Meldpunt schade en technische problemen
• Delen van materiaal (speelpleinwerk/partner en partner/speelpleinwerk)
• Sleutels
• Onderhoud van het gras
• Verder overleg en evaluatie
• ... 

Buiten de speelpleinweken zijn ze meestal op een andere manier in gebruik.  Zo speelt 1 op de 3 speelpleinwerkingen vandaag in een school.

De vele ‘andere’ locaties die genoemd worden zijn jeugdlokalen (in 2015 apart categorie: 33 7%), polyvalente zaal, IBO,… maar vaak een combinatie van verschillende soorten locaties. 

De binnenruimte kan in eigendom zijn of worden gehuurd, maar wordt in de 60% van de gevallen gratis ter beschikking gesteld door het lokaal bestuur of door een partner (zoals een school).

Onder ‘anders’ vallen combinaties van verschillende manieren van ter beschikking stellen, verschillende locaties (zoals mobiele werkingen), gehuurd maar volledig terugbetaald…  In 2015 kon slechts uit de eerste drie categorieën gekozen worden, maar de daling van het aantal werkingen die een eigen binnenlocatie bezitten is wel zeer opmerkelijk. De gemiddelde huurprijs bedraagt (op basis van de beschikbare cijfers) 63 euro. De ingevulde bedragen (de huurprijs werd per dag gevraagd) zijn hier zeer uiteenlopend geformuleerd. We hebben helaas geen gegevens uit 2015 om te vergelijken. 

Een belangrijke conclusie ten opzichte van 2010 is dat er een heleboel soorten terrein dalen. Er zijn een pak minder ploeter- en vaste zwembaden. Dat heeft wellicht te maken met strenger geworden regulering en meer risico-aversie. Daarnaast daalt ook het aantal speelbossen, grasvelden, sportvelden én avontuurlijke speelterreinen.

Hier is verder onderzoek voor nodig, maar op het eerste zicht is dit een verontrustende conclusie waar de hele speelpleinsector en de VDS nog stevig kunnen rond werken.

Enkele werkingen geven aan dat ze bijvoorbeeld zelf geen speeltoestellen hebben, maar dat er een speelterrein is in de buurt. Vergeleken met 2015 zijn er minder zandvoorzieningen en sportvelden, maar zijn er wel meer werkingen met watervoorzieningen, niveauverschillen en een speelbos. 

35 werkingen geven nog andere lokalen aan, zoals een EHBO-lokaal, refter, bureau, ballenbad, danszaal, judozaal, ruimte voor biljart, kicker of gamen… In veel werkingen wordt een grote zaal vaak onderverdeeld in meerdere kleinere ruimtes.  Vergeleken met 2015 zijn er geen grote verschuivingen; er zijn wel minder werkingen die op een grote speelzaal of een animatorenlokaal beroep kunnen doen. Ook zijn er minder werkingen met een apart tienerlokaal. We vermoeden dat sommige lokalen (bv. animatorenlokaal) ten koste gaan van de extra capaciteit qua aantal kinderen die speelpleinorganisatoren willen creëren. Hierdoor worden ruimtes gedeeld, overdragen aan een andere leeftijdsgroep en/of grote ruimtes opgedeeld. Meer kinderen, die meer plaats innemen; de binnenruimte moet dus herdacht worden.