Extra zorg en aandacht

Met de nieuwe wetswijziging op komst zullen vrijwilligers, animatoren en leiding wettelijk gezien ook handeling mogen uitvoeren om kinderen medisch te ondersteunen.

Het wetsontwerp rond bekwame helper formuleert duidelijke voorwaarden.

• De bekwame helper moet de instructie krijgen en goed bijgestaan worden door het behandelend team van het kind met de medische zorgnood.
• De behandelend verpleegkundige of arts dient een specifiek zorgplan op te stellen waarin de toegestane handelingen en situaties omschreven staan.
• ‘Bekwame helper’ zijn is steeds vrijwillig en nooit verplicht.

Een bekwame helper is iemand die zélf geen verpleegkundige is, maar in het kader van hun beroep of een vrijwillige activiteit buiten een zorginstelling toch één of meerdere verpleegkundige handelingen mag verrichten.

In concreto krijg je een mandaat om kinderen bepaalde medicijnen toe te dienen of spuitje te zetten; denk aan insulinespuitjes.

Hiervoor kan je een kleine opleiding volgen of een concrete uitleg en toestemming krijgen van een arts of verpleegkundige.

Kinderen met specifieke zorgbehoeften, zoals bijvoorbeeld diabetes, of kinderen met fysieke of mentale beperkingen, zijn niet altijd in staat om zelf alle benodigde zorgtaken uit te voeren, zoals het controleren van de bloedsuikerspiegel of het toedienen van insuline. 

Volgens de huidige wetgeving waren enkel medisch personeel, zoals artsen en verpleegkundigen, en mantelzorgers, zoals bijvoorbeeld ouders, bevoegd om deze handelingen uit te voeren. Dit leidde tot praktische problemen in onder andere crèches, scholen, jeugdverenigingen en sportclubs.

Daardoor moet soms een ouder mee op een vakantie of meerdaags kamp, of elke dag op bezoek op het speelplein, om diens kind de nodige zorgondersteuning te bieden. Dat is niet evident dat er zo steeds een mantelzorger (zoals een ouder) of een andere zorgprofessional aanwezig is. 

Ook de inzet van een verpleegkundige die dagelijks langskomt is in de praktijk vaak niet ideaal. Deze kan niet op alle relevante ogenblikken aanwezig zijn wanneer er bijvoorbeeld een daguitstap plaatsvindt. 

De wetgeving rond bekwame helper is, voor de speelpleinrealiteit, best verwarrend. 

Op de website www.bekwamehelper.be lezen we het volgende: 

Volgende profielen mogen WEL bekwame helper worden. 

• Mensen die vast in dienst zijn
• vrijwilligers
• uitzendkrachten (nvt op speelpleinen/vakantiewerkingen)

Deze profielen mogen GEEN bekwame helper worden

• Zorgkundigen 
• stagiairs 
• jobstudenten

Waarom deze (soms vreemde) opsplitsing bestaat in profielen kon de FOD volksgezondheid ons (nog) niet uitleggen. Ze verwijzen naar de verschillende wetgevingen waaronder deze profielen vallen. 

Voorlopig raden we je dus aan om goed na te denken aan welke (hoofd)animator je eventueel vraagt om bekwame helper te worden. Het lijkt ons aangewezen om dit toe te wijzen aan iemand die gedurende een hele tijd aanwezig is op het speelplein; de speelpleinverantwoordelijke/jeugdconsulent (die officieel in dienst is bij de gemeente) lijkt ons daarom een goede (tijdelijke) oplossing. 

Samen met De Ambrassade volgen we verder op hoe deze wetgeving nog evolueert en of er mogelijks een aanpassing komt om meer profielen in het jeugdwerk de toestemming te geven.  

• Deze persoon moet zich in een stabiele klinische situatie bevinden; dat wil zeggen dat een arts of verpleegkundige de gezondheidssituatie van deze persoon voldoende stabiel is.
• Er wordt een toestemming gegeven door een arts of verpleegkundige dat die persoon beroep kan doen op een bekwame helper
• De arts of verpleegkundige bepaalt voor welke technische verpleegkundige verstrekkingen toelating wordt verleend aan de bekwame helper.  
• Regelmatige herevaluatie van de situatie en gezondheidstoestand van de persoon door de arts of verpleegkundige zodra toelating werd gegeven is cruciaal. De herevaluatie kan ook worden uitgevoerd op vraag van de bekwame helper. 
• De persoon met medische zorgen kan de toegelaten technische verstrekkingen niet of niet meer autonoom uitvoeren. 
• De toegelaten technische verstrekkingen mogen enkel uitgevoerd worden door de bekwame helper wanneer die beschikt over de nodige competenties om deze correct en veilig uit te voeren.  

De behandelende arts of verpleegkundige moet wel steeds toestemming geven en bepaalt wat de bekwame helper precies mag doen en wanneer.

De behandelende (huis)arts stelt een zorgplan voor de patiënt op waarin duidelijk staat welke taken de bekwame helper wel of niet mag uitvoeren, en voor welke tijdspanne. Afhankelijk van de situatie krijgt de bekwame helper een algemene instructie of moet hij een opleiding volgen. Het kan bv. gaan over helpen met een diabetesprik of het toedienen van geneesmiddelen.

Volgens de geldende regels riskeren mensen die geen verpleegkundige zijn, maar toch verpleegkundige daden stellen, immers vervolging. Dit kader zorgt dus voor een uitzondering op de onwettige uitoefening van verpleegkunde.  

De wetgeving bepaalt ook een precieze lijst van handelingen die de bekwame helpers zouden mogen doen. Het zorgplan van de dokter of verpleegkundige zal dus een keuze zijn uit die officiele lijst. 

Het wettelijk kader heeft betrekking op verpleegkundige handelingen en niet op medische handelingen. Het is essentieel om deze twee termen niet door elkaar te halen, aangezien medische handelingen uitsluitend door artsen mogen worden verricht.   

In België is iedereen verplicht hulp te verlenen aan een persoon in nood. Wanneer je zelf geen gevaar loopt, ben je verplicht de hulp te bieden die je kent en kunt geven. Het toedienen van medicatie valt niet onder eerste hulp.

Sommige kinderen zijn allergisch voor bepaalde stoffen in medicijnen. Sommige medicijnen kunnen reageren op andere medicijnen die het kind thuis al heeft ingenomen. Een volwassen dosis is voor een kind al snel een overdosis. Volgens het K.B. van 10 november 1967 kunnen enkel dokters en andere medische beroepen een juiste diagnose stellen en bepalen welke medicatie en dosis een kind nodig heeft.

Een animator die op eigen initiatief medicatie toedient, is strafbaar. Als er iets fout loopt, kan hij aansprakelijk worden gesteld. Ook het toedienen van lichte medicatie zoals Aspirine, Dafalgan, Immodium en Motilium is strafbaar. Het feit dat bepaalde medicatie kan verkregen worden zonder voorschrift is geen uitzondering op deze regel. Ook een placebo toedienen is strafbaar, aangezien je het kind in kwestie het idee geeft dat het een medicijn neemt. Indien je een muntje of tic-tac geeft, benoem het dan ook als dusdanig en niet als een ‘pilletje’.

Het is belangrijk om contact op te nemen met je verzekeraar voor burgerlijke aansprakelijkheid en vrijwilligersverzekering om te controleren of vrijwilligers gedekt zijn voor deze handelingen. 

Hoewel de Vlaamse Vrijwilligersverzekering een goede basisdekking biedt voor vrijwilligers, is het mogelijk dat de bescherming van de verzekering niet voldoende is voor activiteiten met bijzondere risico's, waaronder verpleegkundige handelingen uitgevoerd door bekwame helpers. In dergelijke gevallen is het verstandig om aanvullende verzekeringen te overwegen. De Vlaamse Vrijwilligersverzekering is van toepassing op feitelijke verenigingen en vzw's zonder personeel, waarvoor het afsluiten van een eigen verzekering niet verplicht is of minder evident kan zijn.

In principe mag het niet en telt dezelfde wetgeving, al wordt er op deze regel vaak en uitzondering gemaakt. Zo hebben bepaalde speelpleinen een 2e EHBO-koffer voor animatoren. Animatoren kunnen naar bepaalde medicatie vragen, bv. een Aspirine tegen de hoofdpijn. Als deze op het speelplein aanwezig is, mogen zij dit wel zelf nemen, maar je geeft duidelijk aan dat dit op eigen verantwoordelijkheid is. In dit geval vraagt de animator naar een gekend middel en kent hij of zij dus de nevenwerkingen.

Ook wat het toedienen van medicatie aan animatoren betreft, raden we speelpleinen aan om als een goede huisvader te handelen. Iemand die echt ziek is, stuur je de animator naar huis of naar de dokter. Een pilletje tegen de buikpijn of de hoofdpijn is eerder uitzondering dan regel!

Nee, de opleiding is specifiek voor 1 persoon. Telkens als een bekwame helper een ander kind, jongere of volwassene wil ondersteunen, moet die opnieuw de toestemming en opleiding krijgen van de behandelende verpleegkundige en/ of arts. 

Er staat geen limiet op het aantal kinderen dat een bekwame helper kan begeleiden. 

Er bestaat ook geen limiet op het aantal bekwame helpers per specifieke persoon om de zorgen toe te dienen.

Tijdens de opleiding zal de arts of verpleegkundige aan de bekwame helper de specifieke technische vaardigheden aanleren die nodig zijn om de specifieke medische handelingen uit te voeren bij die ene persoon.

Er wordt ook bekeken om ‘Algemene informatiesessies’ over een bepaalde medische ondersteuning (bijvoorbeeld diabetes) te organiseren in een samenwerking met expertorganisaties.

Op die manier kunnen kandidaat bekwame helpers eerst de basiskennis over bijvoorbeeld diabetes krijgen of een andere zorgnood en kan de verpleegkundige of arts tijdens de opleiding tot bekwame helper de specifieke behandeling van de specifieke persoon met diabetes nader toelichten.

Zo'n opleiding of algemene informatiesessie volgen kost geen geld.

Op dat attest staat:

 De naam van de bekwame helper

• De handelingen die deze bekwame helper mag uitvoeren
• De duurtijd van de handelingen die uitgevoerd mogen worden

Naar analogie van het mantelzorgattest.

Maak via het huishoudelijk reglement duidelijk aan ouders wat jullie verwachten wanneer medicatie moet worden toegediend. Probeer hen daarnaast ook te stimuleren om medicijnen zoveel mogelijk thuis toe te dienen. Dat bespaart je speelplein, het kind in kwestie en de ouders een hele boel kopzorgen.

Voorbeeld: In principe worden er geen medicijnen toegediend. We raden je aan om je huisarts te vragen medicatie voor te schrijven die bij voorkeur 's morgens en 's avonds door de ouders kan worden toegediend. Uitzonderlijk kan hiervan afgeweken worden. Dit kan enkel mits schriftelijke toestemming van de ouders. Het speelplein kan ten allen tijde bijkomend om een doktersattest vragen.

Ouders dienen de medicatie zelf mee te brengen en volgende gegevens omtrent de medicatie en de toediening ervan aan de speelpleinverantwoordelijke te bezorgen:

• naam van het kind
• gegevens van de dokter of apotheker
• naam van de medicatie + vorm (tube/flacon/flesje/…)
• dosering + tijdstip waarop het speelplein de medicatie toedient duur van de behandeling
• bewaarvorm
• vervaldatum van de medicatie

Hierbij hoort dan zeker dus ook het zorgplan van de dokter of verpleegkundige. 

Het is verstandig om een verantwoordelijke op je speelplein aan te stellen voor het toedienen van medicatie. Op die manier kunnen misverstanden vermeden worden. De EHBO- verantwoordelijke is best iemand die steeds aanwezig is op het speelplein. In de praktijk is het vaak de hoofdanimator of de speelpleinverantwoordelijke die instaat voor alle EHBO-taken. Spreek zeker ook af wie wat doet bij afwezigheid van de EHBO-verantwoordelijke.

Daarnaast raden we aan om alle handelingen met betrekking tot het toedienen van medicatie te registreren in een logboek of rechtstreeks op een medische fiche. De datum en hoeveelheid van toediening, naam van het medicijn en het exacte tijdstip. Het logboek kan ook gebruikt worden elke keer als een kind verzorgd wordt. Bedoeling is dat eender wie vlug kan nagaan welk kind welke verzorging of medicatie heeft gekregen. Sommige kwalen beginnen immers met bedrieglijk banale klachten, maar blijken achteraf ernstiger dan gedacht.

Voorzie een vaste, rustige plek om kinderen te verzorgen en medicatie toe te dienen. Aangezien medicatie en de inhoud van de EHBO-koffer geen speelgoed zijn, is deze plek enkel toegankelijk voor animatoren of onder leiding van animatoren.

Een EHBO-koffer die jaarlijkst nagekeken en aangevuld wordt, is onontbeerlijk. Een apotheek in de buurt van je speelplein kijkt de koffer tegen het begin van elke vakantie met plezier na en vult aan waar nodig. Laat het duidelijk zijn dat medicatie niet thuis hoort in de EHBOkoffer van een speelplein. Onder medicatie vallen alle inwendige geneesmiddelen, maar óók uitwendige geneesmiddelen zoals zalfjes en sprays! De wetgever maakt geen stikt onderscheid, maar gaat ervan uit dat een speelpleinwerking zijn gezond verstand gebruikt.

Middelen die je gewoon in de supermarkt of in drogisterijen (bv. Kruidvat) kan kopen zijn geen geneesmiddelen en mag je dus wel toedienen (bv. zonnecrème, druivensuiker tegen flauwte, een muntje tegen de keelpijn, enzovoort).

We raden speelpleinen ook aan om actief aan de slag te gaan met de medische gegevens van de kinderen. Zo kan je de hoofdzaken uit alle medische fiches filteren en samenvatten op één blad. Dat steek je in het logboek, hang je op aan het EHBO-kastje en deel je formeel mee aan de animatoren indien dat relevant is. Vraag ouders om de medische gegevens jaarlijks na te kijken of opnieuw in te vullen! Kijk de gegevens af en toe na en pas gedateerde zaken aan.

Een gouden regel: Bij twijfel raadpleeg je altijd de ouders, een dokter of apotheker!

• Het uiten van verdriet, woede, schuldgevoel of angst.
• Slaapproblemen, bedplassen, stemmingswisselingen, stil en lusteloos zijn.
• Gedragsproblemen zoals angst, driftbuien en ongehoorzaamheid.
• Diverse lichamelijke klachten zonder duidelijke oorzaak.
• Als een kind zich helemaal niet uit, kan dat ook een belangrijk signaal zijn.
• Vaak uiten kinderen zich spontaan in onverwachte gesprekjes, tijdens het spelen, als ze aan het tekenen zijn...

Bij kinderen van twee tot vijf jaar verschillen de reacties van rouwende kinderen niet echt zoveel van die van hun ouders. Ook zij voelen ongeloof, ontkenning en verdoving. Ze zoeken naar de schuldige, huilen en zijn opstandig. Zij zijn op die leeftijd echter nog niet in staat de dood volledig te begrijpen, namelijk dat dood zijn betekent dat het lichaam niet meer functioneert en dat de dood onomkeerbaar is. Dood is voor hen iets wat niet beweegt en voor eventjes weg is. Het blijvende karakter van dood zijn begrijpen ze nog niet.

De kinderen van deze leeftijd gaan de dood stilaan begrijpen door het gemis te ervaren. Ze uiten hun verdriet en hun pijn, maar gaan meestal even later door met hun gewone leven, ze spelen en maken plezier. Ze zijn nog niet voortdurend met het verlies bezig, omdat zij dat emotioneel nog niet aankunnen.

Het Vlaams Expertisecentrum voor Kindermishandeling (VECK) ontwikkelde een handige tool om om te gaan met kindermishandeling binnen het jeugdwerk: www.kimiwa.be

Kimiwa vertrekt vanuit een simpel maar krachtige insteek: als jeugdwerker ben je dan misschien geen hulpverlener, toch kan je als animator enorm veel betekenen voor kinderen en jongeren in verontrustende situaties. 

De website is opebouwd rond vier basiskrachten die elke jeugdwerker al in zich heeft. Kimi wil deze versterken bij elke jongere: 

• Een sterk buikgevoel
• Een kalm hoofd en de gave om te luisteren
• Een scherp oog en de kunst om afstand te bewaren
• De mogelijkheid tot daadkrachtige communicatie

Kimiwa wil lokale jeugdwerkers duidelijk maken dat ze sowieso al meer kunnen en betekenen dan ze in eerste instantie misschien denken én dat je als jeugdwerker nooit alleen staan. Zo vind je op Kimiwa ook een pagina vol doorverwijslinks. Verspreid Kimiwa dus zeker onder je animatorenploeg! 

Je kan niet voorkomen wat er in de thuissituaties van de kinderen en animatoren op je werking gebeurt, maar je kan je als organisatie wel voorbereiden om kinderen en jongeren in verontrustende situaties zo goed mogelijk op te vangen. 

• Zet in op een aangenaam en veilig klimaat voor iedereen die naar je werking komt. Durf jezelf kritisch de vraag stellen of dit al het geval is en denk na over welke stappen je kan zetten om dit te verwezenlijken.
• Duid een aanspreekpunt aan bij wie animatoren terecht kunnen met hun bezorgdheden. Animatoren hoeven nooit alleen te blijven met hun verontrusting. 
• Leer signalen herkennen. Er zijn heel wat signalen die kunnen wijzen op kindermishandeling, maar de aanwezigheid van die signalen betekent niet dat het per se om kindermishandeling gaat. (voor een overzicht van mogelijke signalen en hoe ze te herkennen klik hier)

Heb je weet van een gevaarlijke of onveilige thuissituatie? 
Ben je verontrust over iemand op je werking? 
Schat altijd eerste de situatie in. 

1. Noodsituatie
   We spreken van een noodsituatie wanneer iemand in fysiek gevaar verkeert en dus direct bescherming nodig heeft. Indien er sprake is van een noodsituatie bel je meteen de politie (101) of hulpdiensten (112). Meer info vind je op politie.be
   
   
2. Geen acuut gevaar
   In de meeste gevallen zal er echter geen acuut gevaar zijn. Dan is het aangewezen om alle betrokken partijen te kalmeren en zelf een koel hoofd te bewaren. Maak de inschatting of concreet ingrijpen nodig is. Je weet nooit op voorhand welke impact je acties kunnen hebben. Vaak is luisteren naar iemand verhaal al heel wat. 
   
   
3. Roep advies in
   Om te onderzoeken of ingrijpen nodig is staan er verschillende instanties voor je klaar. Binnen de VDS kan je altijd terecht bij de API's of je kan rechtstreeks contact leggen met je lokale Vertrouwenscentrum Kindermishandeling. Een goeie reflex om te kweken is contact zoeken met 1712, dé professionele hulplijn voor vragen over geweld, misbruik en kindermishandeling.