Kleuters op het speelplein

Ze hebben hun moedertaal nog niet volledig onder de knie. Ze begrijpen nog niet alle begrippen of woorden. Pijlen met woorden op, zeggen hen niets. Soms is zelfs een pijl te moeilijk.

Een lange uitleg met regels en afspraken wordt vergeten. Kleuters iets duidelijk maken, gebeurt best op een zo simpel mogelijke manier. Het speelmateriaal zit bijvoorbeeld in emmers met een deksel, als het deksel open is, kan je spelen met wat er in zit. Als de emmer toe is, dan mag je er niet aan. Hou de regels kort en herhaal veel.

Maar onderschat hen niet: Oudere kleuters beginnen te beseffen dat die letters en woorden ergens voor staan, en sommigen kunnen al woorden herkennen of hun naam schrijven. Maar écht lezen is voor nagenoeg iedere kleuter nog wat te hoog gegrepen.

Kleuters ontdekken speelplezier al doende, niet door informatie te horen of te zien. Een spel verbaal uitleggen zal vaak in dovemansoren vallen. Het voordoen werkt beter. Tonen wat ze bij jou kunnen doen is aanstekelijker dan het vertellen.

Ze zijn in spelen vaak op zoek naar:

• Maken, niet 'gemaakt hebben': Proces boven product
• Actief bezig zijn, zélf dingen doen
• Dingen die ze zélf leuk vinden
• Vrijheid om te experimenteren en ontdekken

Hoe jonger de kleuters, hoe meer ze rondfladderen. De jongste kleuters blijven niet lang betrokken en gaan vaak veranderen van hoek. Oudere kleuters zijn gedurende een langere periode te boeien. Hoe ouder de kleuter, hoe bewuster ze gaan kiezen.

Gevoelens bepalen meer dan bij oudere kinderen hun gedrag. Ze zijn minder in staat om emoties 'van zich af te zetten': Wat ze voelen is op dat moment het belangrijkste. Daarom is het zich veilig voelen en comfort ervaren een noodzakelijke voorwaarde om tot intens spelen te komen.

Pijn hebben kan hen even uit het lood slaan. Een aanraking kan hen opmonteren en moed geven. Ze willen hun lichaam uittesten en ontdekken. Daarom kunnen ze moeilijk stil zitten en zijn wachttijden voor hen enerverend. Ze willen rondlopen en ontdekken, niet in de rij marcheren of wachten.

Ze zijn actief en zitten vol energie. Maar soms is die energie op. Ze voelen zelf niet meteen dat ze moe worden, maar hebben het dan steeds moeilijker om geconcentreerd te blijven en kunnen minder goed om met prikkels en moeilijkere situaties. Je zal dat merken aan hun gedrag: tijd voor een pauze!

Samen spelen is niet altijd makkelijk voor kleuters. Materiaal delen, met vriendjes overleggen wat er moet gebeuren of uitleggen dat iets wat de ander doet niet fijn is: Het loopt allemaal wat moeilijker.

Hoeveel kleuters tegelijk hetzelfde spel of in dezelfde speelhoek kunnen spelen hangt van verschillende zaken af. Bijvoorbeeld:

• Oudere kleuters kunnen al veel beter samen spelen dan jongere kleuters.
• Kunnen veel kinderen tegelijk iets doen, of moeten ze lang wachten tot ze aan de beurt komen?
• Is de speelhoek groot genoeg en is er genoeg materiaal aanwezig?
• Moeten ze een resultaat behalen door samen te werken?
• Hebben de kleuters veel begeleiding nodig, of kunnen ze de activiteit zelfstandig spelen?

Een teveel aan kinderen in speelhoeken zal meestal 'vanzelf' opgelost worden: Kinderen geen speelplezier ervaren in een speelhoek zullen al snel op zoek gaan naar andere speelkansen.

Kunnen maar een beperkt aantal kleuters meespelen? Dan maak je dat best visueel, bijvoorbeeld een aantal armbandjes die je ophangt aan de ingang van de speelhoek.

Ze hebben weinig aan abstracte begrippen. Uitgeknipte leventjes bij een tikspel zeggen hen niets. Een schelletje brood overbrengen om te laten besmeren door het chokomonster is voor hen meer motiverend.

Ze houden van echte dingen, het prikkelt hun fantastie en ze krijgen meer greep op de werkelijkheid.

Omdat ze de realiteit willen begrijpen, gaan ze hem naspelen. Om te ervaren wat het zou zijn om moeder, vader, dokter of dolfijn te zijn… Ze zijn dan ook snel geboeid door fantasievolle spelelementen die hun verwondering kunnen opwekken.  

• Hoe werkt alles? Wat zijn de mogelijkheden? Herhaal dagelijks wat kan en hoe er gespeeld zal worden. Al is het in een paar zinnen.

• Organiseer in het begin van een vakantieperiode een rondleiding zodat ze alles kunnen zien en een beeld hebben van hoe het speelplein ineen zit.

• Voor nieuwe kinderen die de eerste keer komen is het fijn om meteen een animator te hebben die ze iets beter kennen. Laat iemand een rondleiding geven aan de nieuwkes en laat deze persoon ook meteen impuls-animator zijn zodat die vrij is om vragen of tranen op te vangen.

• Wissel niet te veel in het dagverloop en de structuur. Wat nefast is voor kleuters zijn de mogelijke compromissen die voor- en tegenstanders van een open speelaanbod sluiten. Zo wordt er bijvoorbeeld enkel in de namiddag gekozen en in de voormiddag wordt er gewerkt met vaste leeftijdsgroepen. Of is er op vrijdag altijd iets speciaals… Zorg voor een herkenbaar patroon dat elke halve dag terug komt. 

Ze moeten alle mogelijkheden in hun hoofd overlopen, bedenken wat ze kunnen, daarna wat ze willen, daarna wie er zal meespelen enzovoort. Ze hebben veel overwegingen te maken die in hun hoofd allemaal even belangrijk zijn. Stel het speelaanbod voor en geef hen dan een tien minuutjes de tijd om te kiezen terwijl de verschillende animatoren van de verschillende activiteiten op hen wachten. 

Kleuters kunnen kiezen, maar vinden dat moeilijk wanneer ze veel mogelijkheden hebben. De kleuters die er niet in slagen om te kiezen kan je helpen door:

• Beperkt de keuze: Vraag of ze binnen of buiten willen spelen, iets rustig of iets actief, met de bal of het zand, enzovoort. Zo doorloop je met hen een voor een de mogelijkheden en niet allemaal tegelijkertijd.

• Neem de twijfelaars op sleeptouw: Ga rond op het speelplein om het in het echt te tonen wat er te doen is.

• Maak een overzicht van het speelaanbod met tekeningen of foto's waarmee je de verschillende keuzes visueel maakt.

• Vraag aan een vriendje om de kleuter op sleeptouw te nemen.

• Begin gewoon spontaan te spelen door speelimpulsen aan te bieden.

• Bewaak het evenwicht tussen ‘ontdekken’ en ‘herkennen’. Meer herhaling en terugkomende elementen zorgen voor herkenbaarheid. De meeste werkingen hebben de helft vaste activiteiten en de helft variabele activiteiten.

Een activiteitenbord is daarvoor een handig instrument. Op een centrale plaats wordt met foto’s of pictogrammen getoond wat er die dag te doen is en in welke volgorde. Zo kunnen zij toch wat inschatten hoe de dag kan verlopen. Het bord toont op elk moment welke mogelijkheden ze hebben of welke hoeken er open zijn. Als je dat van bij de start van de dag al ophangt, geef je hen bovendien langer tijd om zich warm te maken voor een bepaalde activiteit en kunnen ze bij hun vriendjes gaan rondhoren of zij het al weten. Eens het bord ingeburgerd is, zien de kleuters het ook meteen als er iets echt nieuw is of dat hun lievelingsactiviteit er vandaag bij is. 

Meer lezen over visualisatie op het speelplein.

Omdat ze kunnen wisselen van activiteit, moeten ze de richting meekrijgen waar alles te doen is. Begin met alle plaatsen voor hen fysiek zo dicht mogelijk bij elkaar te organiseren. Werk met kleuren om hen naar een bepaalde plaats te leiden of laat symbolen aangeven wat er in welk lokaal te doen is. Of hang gewoon pijlen op waar een foto van de speelhoek ingeplakt is. Dat is meteen het herkenbaarst voor hen.  Hang ze op kleuterhoogte en niet op animatorhoogte.

Meer lezen over visualisatie op het speelplein.

Probeer, in de mate van het mogelijk, de activiteiten in elkaars buurt te laten plaatsvinden. Kleuters 'fladderen' graag rond op zoek naar leuke dingen om te doen. Ze hebben het moeilijker met conceptueel denken.

Door ervoor te zorgen dat je je vlot van de ene naar de andere activiteit kan bewegen zien ze in één oogopslag wat er allemaal te doen is en zal het kiezen een pak makkelijker gaan.

Ja!

In een open speelaanbod wordt er vaak flexibeler omgesprongen met de indeling van leeftijdsgroepen. In veel gevallen zijn er drie brede leeftijdsgroepen (kleuters, middengroep, tieners) waarbinnen samenspelen kan. Maar zelfs dat is eigenlijk geen noodzakelijke voorwaarde. 

Er wordt vaak gewerkt in leeftijdsgroepen om de lichamelijke en mentale capaciteiten op een gelijk niveau te zetten. Maar de indeling in leeftijdsgroepen is belangrijk wanneer de prestatie sterk afhankelijk is van de leeftijd. Het is bijvoorbeeld niet eerlijk om een voetbalspel te organiseren met een paar grote ‘loebassen’ die iedereen voorbij kunnen dribbelen. In sportclubs en in scholen is de leeftijd dus een belangrijk aspect. Bij het spelen hoeft dat aspect niet zo op de voorgrond te staan. De leeftijd is enkel “oneerlijke concurrentie” in competitieve spelen. Op speelpleinwerkingen zijn niet alle spelen competitief en kinderen vragen daar ook niet steeds naar. Speelpleinwerkingen die competitie wat vaker achterwege laten, zullen weinig hinder ondervinden van brede leeftijdsgroepen. 

Leeftijd is geen onoverkomelijke barrière voor samenspelende kinderen. Groepjes of kliekjes worden ook op basis van gemeenschappelijke interesse gemaakt. Het samenspelen zal zich voornamelijk richten op kinderen die dezelfde uitdaging willen aangaan. Een vierjarige kan dus perfect samenspelen met een twaalfjarige.

• Willen jongere kinderen wel onder de voet gelopen worden door oudere kinderen? 
• Willen oudere kinderen zich wel bezig houden met jongere kinderen? 

Feit is dat veel kinderen op speelinitiatieven deze keuze niet eens mogen maken. De animatorenploeg heeft in hun plaats beslist dat het beter is om apart te spelen. Getuige de dagelijkse drama’s van broers en/of zussen die niet in het zelfde groepje (mogen) zitten op sommige speelpleinwerkingen.

Kinderen zullen eerst een comfortabele positie opzoeken alvorens speelplezier na te streven. Comfort is een basiselement om betrokken te geraken in het spel. Dit werkt in twee richtingen. Eerst en vooral willen ze zich comfortabel voelen en spelen met de mensen die ze kennen. Geef kinderen dus de mogelijkheid om te kiezen met wie ze spelen. Maar het werkt evenzeer andersom. Wanneer kinderen zich niet comfortabel voelen om mee te spelen met een bepaalde groep, zullen ze dat ook niet doen. Als ze voelen dat het spel te ruw is, buiten hun capaciteiten ligt of de uitdaging te groot is, zullen ze het comfort van een spel op hun maat opzoeken. Wanneer een zesjarige in de boomhut begint te klauteren met de tienjarige bouwers, zal hij snel doorhebben dat het spel nog een maatje te groot is voor hem. Als er al een wetmatigheid inzit, zou het deze kunnen zijn: de jongere kinderen voelen zelf aan of ze willen/kunnen meespelen met ouderen, de oudere kinderen bepalen of het kan of niet. Niet proberen of niet mogelijk maken is een gemiste speelkans.

Het helpt als je...

• tijdens het ophalen de kinderen slechts op een beperkt aantal plaatsen laat spelen.
• op een centrale plaats een bord ophangt met alle activiteiten op. (ouders kunnen gerichte vragen stellen. Kleuters vergeten snel wat ze een paar uur daarvoor hebben gedaan.)
• naast de activiteiten op het bord foto’s van de animatoren ophangt.
• tijd maakt om uit te leggen wat jullie doen, waarom en hoe alles werkt. (bv. een infomoment voor ouders van kleuters)
• zelf ook je interesse toont in wie het kind is: wat doet het kind graag? Wat vertelt de kleuter over het speelplein?