Zomerscholen en Speelpleinwerk?!

Kinderen en jongeren zitten al maanden binnen op een moment dat ze cruciale ontwikkelingsstappen moeten nemen. Focus in zomerscholen niet alleen op leerachterstand verminderen, maar respecteer evenzeer het belang van vrije tijd voor kinderen en jongeren. Zorg voor aandacht voor het welzijn van kinderen en jongeren, voor het kweken van zelfvertrouwen, het versterken van talenten, aangaan van sociale contacten, spelen, ritme en structuur bieden. Alleen een kind dat zich goed en veilig omgeven voelt, kan iets bijleren.

Beperk zomerscholen dus ook niet tot een puur schoolse aanpak. Plezier maken, talenten ontdekken en laten groeien, samen bijleren; beperk dat niet tot een klaslokaal. De vakantie blijft vrije tijd voor kinderen en jongeren. Vanuit het recht op vrije tijd, een recht dat na dit jaar nog nooit zo op de helling stond, willen we onderstrepen dat een goed evenwicht moet en kàn gevonden worden tussen kennis aanbieden en een vrijetijdsaanpak. De evaluatie die Verachtert et al. (2020) uitvoerden, onderschrijft dit: de bevraagde kinderen en jongeren haalden expliciet het ‘verrijkingsaanbod’ en het sociale aspect aan als belangrijkste meerwaarde.

Werk dus vanuit je lokale context, vanuit de noden die bestaan maar ook de kansen en kennis van lokale besturen en jeugddiensten, lokaal jeugdwerk en andere vrijetijdsactoren samen om dat evenwicht te vinden. Gebruik en leer van de sterktes van diverse vrijetijdsactoren, zoals jeugdwerk, sport, cultuur,... Zoals eerder vernoemd, leren kinderen ongelooflijk veel bij tijdens het samen zijn in hun vrije tijd, al dan niet in georganiseerd verband. Ontken die krachten dus niet en zoek naar een fijn en zinvol evenwicht tussen spelen en leren.

Bij het evaluatierapport misten we de ervaringen van kinderen en jongeren zelf. Kiezen ze zelf voor deelname of kiezen hun ouders dit? Voelt het als vrije tijd of als school? Ook de partners binnen de lokale besturen, het jeugdwerk en buiten het onderwijs werden onvoldoende betrokken. Valideer hun expertise, zet hen in waar mogelijk. Een goede samenwerking start bij het leren uit het verleden. Er bestaan zeker goede voorbeelden binnen de zomerscholen die reeds georganiseerd werden in samenwerking met vrijetijdsactoren en jeugdwerk, versterk die goede praktijken. Besteed in de organisatie en evaluatie niet enkel aandacht aan de onderwijsgerelateerde aspecten, zoals leerwinst. Breng aspecten als welbevinden, betrokkenheid, socio-emotionele aspecten,... mee in rekening.

Vanuit het evaluatierapport van de zomerscholen, maar ook vanuit de talrijke evaluaties na dit crisisjaar, vragen we om lessen te trekken uit wat wérkt in zomerscholen voor scholen in ‘de rest van het jaar’, afgestemd op hun eigen werking en visie maar vooral in het teken van kinderen en jongeren zelf.

Het rapport benoemt de voordelen van zomerscholen (bv. het werken in kleinere groepen, individuele aanpak…). Daarnaast zijn we al jaren bekend met de positieve effecten van samenwerking tussen vrijetijdsactoren en onderwijs met beproefde concepten zoals de brede school. Zie het inzetten van zomerscholen als kans om vrijetijdsactoren te leren kennen en structureel samen te werken in de gedeelde schoolomgeving. Kinderen en jongeren voelen zich beter op een leef-school, dan op een leer-school, dat geldt niet alleen in de zomer of vakanties. Neem deze bevindingen ook structureel mee in het onderwijs, voor alle kinderen en jongeren, niet alleen voor wie bereikt kan worden in de zomerschool. Zet zo in op een betere ondersteuning tijdens het schooljaar zodat de nood aan zomerscholen kleiner wordt.

Zoals hierboven gezegd is het cruciaal dat wat we leren tijdens deze crisis ook in schooljaaronderwijs wordt ingezet. Dat geldt voor de aanpak van de leerkloof tussen kinderen en jongeren, en hoe we dat kunnen aanpakken als maatschappij. Zorg er dan ook voor dat een systeem om deze ongelijkheid te verminderen, hier dus de zomerscholen, deze niet net vergroot door ongelijke toegangs- en toeleidingskansen in de hand te werken of stigmatisering op deelname te creëren. Het aanbod is vrijblijvend, vrijwillig en beperkt.

Met andere woorden, uit de ervaringen van vorige zomer, leerden we enerzijds dat niet iedereen de kans krijgt om deel te nemen (bv. geen zomerschool in je gemeente, volzet, leerling a neemt wel deel, leerling b niet…). We merkten echter ook dat er sprake is van een Matteüseffect: kinderen met meer kansen komen vaker terecht in een zomerschool dan kinderen met minder kansen. Anderzijds mogen kinderen en hun omgeving niet het gevoel krijgen dat alleen ‘wie niet kan volgen’ zo’n zomerschool kan, laat staan, moet volgen. We weten immers uit voorgaand onderzoek dat in dat geval de self fulfilling prophecy bestaande ongelijkheid nog verder versterkt. Zet zomerscholen dus ook niet in om een specifieke focus te leggen zoals taalverwerving, maar werk op een geïntegreerde en toegankelijke, jonge manier. In divers samengestelde groepen, op alle aspecten, leren kinderen en jongeren het meest van elkaar.

Wat hierbij enorm belangrijk is, en samenhangt met die stigmatisering, is de motivatie van de deelnemers. Er bestaat in het jeugdwerk heel wat expertise rond het werken op intrinsieke motivatie om al dan niet expliciet vaardigheden te leren. Die draaien rond het mogelijk maken van succeservaringen, creëren van verbondenheid, het accepteren van falen, in groep en als individu.

Zomerscholen moeten voor alle kinderen en jongeren even toegankelijk en aansprekend kunnen zijn. Het mogen geen oplossingen worden voor structurele problemen of dat proberen te zijn voor doelgroepen. Het is dus broodnodig om de strijd tegen de ongelijkheid in ons onderwijs op bredere schaal in te zetten, niet alleen tijdens de zomer.

Uit de ervaringen van vorige zomer hebben we geleerd dat de middelen ontoereikend en fragmentarisch waren. Het was onvoldoende duidelijk wie vergoed werd, op welke manier en wanneer deze vergoedingen zouden worden uitbetaald. We begrijpen dat de communicatie, sturing en financiële kant lokaal geregeld worden, maar de nood aan erkenning én transparantie hierover is universeel. Zorg voor toereikende investeringen om lokaal te kunnen gaan voor een degelijke, uitgebreide en uitgewerkte (meer vrijetijds-)aanpak. Zorg ervoor dat finaniële vergoedingen afgestemd en transparant worden vormgegeven. 

Kinderen en jongeren staan centraal en moeten dat ook lijven in onderwijs én vrije tijd, dus zeker in de zomerschool. Er gebeurt ook al heel veel in de schoolvakanties wat betreft vrijetijdsactiviteiten, educatief aanbod, verrijkende mogelijkheden door uiteenlopende organisaties en actoren. Hierbij moeten kinderen en jongeren zelf steeds centraal staan. Vorige zomer bestond er een stevige kloof tussen organisaties die dit al jarenlang doen, en de nieuwe zomerscholen.

Er werd onvoldoende samengewerkt, en er bestond heel wat onduidelijkheid en onnodige concurrentie tussen bestaand vakantie-aanbod en de zomerscholen. Bestaande initiatieven in de vrijetijdssfeer die al jaren gelijkaardige doelen nastreven konden immers enkel via samenwerking aanspraak maken om een zomerschool te worden (waardoor samenwerking niet positief werd aangemoedigd) en kregen in het verleden niet het budget dat zomerscholen vandaag wel krijgen (nl. €17 tot €25 per kind per dag). De hoeveelheid financiële middelen voelt ook wrang bij het bestaande vrijetijdsaanbod dat het vaak met veel minder moet stellen.

Investeer niet alleen in het oprichten van nieuwe initiatieven, maar maak een correcte inventaris van reeds bestaande initiatieven en bekijk welke (extra) ondersteuning zij kunnen krijgen. Vrijetijdsactoren dragen immers elk op hun eigen manier bij tot leren op allerlei manieren, op allerlei gebieden. Denk bijvoorbeeld aan taalvakanties en -kampen en hoe zij inzetten op spreekdurf of dagelijks taalgebruik, het aansluiten op interesses en brede ontspanningsactiviteiten, afwisselen in leerstijlen en zo perfect complementair met onderwijs en niet-stigmatiserend werken aan taalverwerving. Het versterken van reeds bestaand aanbod en verspreiden van deze informatie kan alleen maar bijdragen tot een nog betere ondersteuning van kinderen en jongeren.

Jeugdwerk en onderwijs zijn niet over één kam te scheren. Het recht op onderwijs en bijleren staat niet boven het recht op vrije tijd. Kinderen en jongeren moeten altijd jong kunnen zijn. Ze moeten tijd krijgen, tijd zonder specifieke doelen, waarin spelen gewoon spelen kan zijn. Vrije tijd kan en mag dus niet wijken om onderwijsdoelen te behalen en moet ademruimte blijven. Onderwijs en vrije tijd kunnen wel op wederzijds respectvolle manier in elkaar overvloeien en elkaar zo versterken, maar het behoud van beide an sich is ook cruciaal.

Door de grijze zone in te vullen tussen vrije tijd en onderwijs, dwing je lokale organisatoren en overheden om uit hun comfortzone te komen. Zij hebben nood aan een correcte ondersteuning, een (koepel)organisatie die hen kan ondersteunen rond visie, methodieken en vorming. Voorzie zelf een sterke visie op zomerscholen door samen te zitten met beide sectoren en gebruik te maken van bestaand ondersteuningsmateriaal om zo tot een geïntegreerd ondersteuningsaanbod te komen naar de lokale overheden.

De provincie Antwerpen nam zowel Speelmakers als Schoolmakers onder hun vleugels om samen na te denken rond zomerscholen. Dergelijke initiatieven zorgen ervoor dat zowel vrije tijd en spelen als het onderwijs centraal staan en correct tegenover elkaar worden afgewogen.